Klima
Na klimu Crne Gore utiču velike vodene površine Jadranskog mora i Skadarskog jezera, dubok ulazak Boke kotorske u kopno, planinsko zaleđe u blizini obale (Orjen, Lovćen i Rumija) i planinama Durmitor, Bjelasica i Prokletije.
U Primorju i Zetsko-Bjelopavlićkoj ravnici vlada sredozemna klima, sa toplim i suvim ljetima i blagim i kišovitim zimama. Tokom zime sa kopna mora duva suva i hladna bura, dok u jesen sa mora duva jugo donoseći topao vazduh iz sjeverne Afrike i velike količine padavina. Planina Orjen spada u najkišovitija mesta u Evropi. U toj oblasti padne godišnje 4600 -{mm}- padavina, na strmim padinama Orjena u mestu Crkvice godišnje prosečno padne oko 5000 -{mm}-, što predstavlja evropski maksimum padavina, a u rekordnim godinama blizu 7000 -{mm/m²}-.[6]
Znatno oštriju klimu imaju kraška polja ispod okolnih planinskih vrhova udaljena 20-80 -{km}- od mora. U centralnom i sjevernom delu Crne Gore vlada planinska klima, a na krajnjem sjeveru Crne Gore kontinentalna klima, koji osim velikih dnevnih i godišnjih amplituda temperature karakteriše mala godišnja količina padavina uz prilično ravnomernu raspodelu po mjesecima. U planinskim oblastima na sjeveru ljeta su relativno hladna i vlažna, a zime duge i oštre, sa čestim mrazevima i niskim temperaturama, koje naglo opadaju sa visinom.
Istorija
Praistorija
Najstariji tragovi ljudskih naseobina na tlu današnje Crne Gore, datiraju iz srednjegpaleolita. U pećini Crvena stijena, blizu granice sa Bosnom i Hercegovinom nadTrebišnjicom, pronađena su oruđa za rad, oružja za lov, predmeti vezani za sakralnuupotrebu i nakit, koji se datiraju u doba od pre šezdeset odnosno tridesetpet hiljada godina. Nalazi naselja iz kamenog doba su pronađeni kod Berana u Beran Kršu iPetnjiku, dok iz bronzanog doba potiču ostaci utvrđenja u Petrovićima kod Crvene stijene, Zavrh kod Nikšića i Međeđoj glavi kod Podgorice, zatim naselja iz Zoganj-Ćereta kod Ulcinja i Bjedetića na Limu, oslikana pećina kod Risna i čitav niz usamljenih nalaza. Iz prelaznog perioda bronzanog u gvozdeno doba, pronađeni su mahom pojedinačni nalazi, dok su u gvozdeno doba datirane nekropole u Mijeloj naSkadarskom jezeru i Budvi sa naseljem iz istog doba, zatim humke u Gotovuši nadĆehotinom, kod Berana i Crvene stijene.
Pored ovih nalaza, treba istaći i ostatke četiri utvrđenja (Jazalj, Rogamske strane,Trijebač i Kabao) oko ušća Zete u Moraču, koja nisu datirana, kao i humke na Cijevnojkod Podgorice, Grblju, u Njegušima, Cetinju i Nikšiću, na Savinom laktu i kod Crvene stijene (Banjani i Drpe). Nalazi predmeta srodnih Starčevačkoj kulturi na celoj teritoriji današnje Crne Gore, ukazuje na kontinuitet ljudskih naselja na ovom prostoru.
Antika
Tokom antičkog perioda, na prostoru zapadnog Balkana, živela su ilirska plemena. Na prostoru današnje Crne Gore i severne Albanije, živeli suLabeati. Oni su osnovali grad Skodru (današnji Skadar), koji je u 3. veku p. n. e. postao prestonica prostrane ilirske države, na čijem čelu se našao kralj Agron. Njihovo gusarenje po Jadranu, dovelo je do dva rata sa Rimljanima (229—228. p. n. e. i 219. p. n. e.) u kojima su Iliri predvođeni kraljicom Teutom suzbijeni, nakon čega se ona povukla u Risan i prihvatila mir kojim su Rimljanima pripale teritorije zapadno odBoke. Tokom narednih vekova, Rimljani su zauzeli ceo Balkan, a poslednji otpor Ilira slomljen je za vreme Batonovog rata (6—9).
Tokom rimske vladavine, na prostoru današnje Crne Gore, pojavilo se pleme Dokleata, čiji se glavni grad nalazio nedaleko od današnje Podgorice i zvao Doklea, od čega je u srednjem veku nastao termin Duklja, za državu nastalu na tom prostoru[7][8]. Prvobitno je područje današnje Crne Gore ušlo u sastav provincije Dalmacije, a kasnije, posle Dioklecijanovih reformi (293), ulazi u sastav provincije Prevalitane. Na njenom prostoru se, uz već pomenutu Dokleu, javljaju gradovi -{Rhisinium}-, -{Butua}- i -{Olcinium}- na obalama Jadranskog mora i -{Andabra}- u unutrašnjosti.Podelom Rimskog carstva 395. godine, gotovo celo područje današnje Crne Gore ulazi u sastavIstočnog rimskog carstva. Tokom narednih vekova, celokupno Balkansko poluostrvo biva izloženovarvarskim napadima u kojima su uništene tekovine Rimske države, veliki broj gradova je porušen, uključujući i Dokleu, a lokalno romansko stanovništvo se održalo samo u jakim primorskim gradovima, u kojima su se sklanjali i izbegli Romani iz unutrašnjosti.
Srednji vek
Prve slovenske migracije na teritoriju današnje Crne Gore su se odvile u 5. veku, a prvi veći talas Slovena stiže u prvoj polovini 6. veka. Sloveni koji su došli u Duklju su prethodno putovali sa Belim Srbima iz Bojke i stigli u Serviju koja se nalazila u vizantijskoj temi Solun.
Na prostoru današnje Crne Gore, razvila se u ranom srednjem veku kneževina Duklja, koja je zajedno sa ostalim srpskim primorskim kneževinama ušla u sastav prve srpske države koju je sredinom 9. vekaosnovao knez Vlastimir. Nakon njene propasti, posle smrti Časlava Klonimirovića sredinom 10. veka, Duklja nastavlja svoj samostalni razvoj i u njoj se krajem istog veka kao vladar javlja Jovan Vladimir. Iako se o njegovoj vladavini relativno malo zna, njegov kult u narodu je i danas veliki, o čemu svedoči i iznošenje njegovog krsta na vrh Rumije, koje se tradicionalno obavlja svake godine. Izvesno je da je bio oženjen Samuilovom ćerkom i da je zahvaljujući tom braku sačuvao upravu Dukljom, kao Samuilov vazal. Početkom 11. veka je ubijen po nalogu Samuilovog bratanca Jovana Vladislava tokom unutrašnjih borbi za vlast u Samuilovom carstvu, koje ubrzo nakon toga propada,a teritorija Duklje ulazi u sastav Vizantije.
Knez Duklje i osnivač dinastije Vojislavljevića Stefan Vojislav uspeo je 1036. godine da nakratko zbaci vizantijsku vlast, ali je uhvaćen i odveden u Carigrad. Svega nekoliko godina kasnije, on beži iz zarobljeništva i ponovo zbacuje vizantijsku vlast u Duklji, koristeći se unutrašnjim sukobima u samoj Vizantiji, ali i slovenskim ustankom Petra Deljana koji je buknuo 1041. godine. Tokom jeseni 1042. godine drački strateg je sa oko 60.000 vojnika, prema pisanjima savremenika, napao Duklju. Koristeći se ratnim lukavstvom, Vojislav ga je navukao u uske klance nedaleko od Bara i u iznenadnom noćnom napadu 7. oktobar (danas se ovaj datum uzima kao dan vojske Crne Gore) razbio vizantijsku vojsku ubici kod Bara.
Vojislava sredinom veka nasleđuje njegov sin Mihajlo koji vođenjem uspešne politike uspeva da očuva samostalnost Duklje odnosno Zete i da je oko 1077. godine uzdigne na rang kraljevine[9], čime Zeta postaje prva srpska kraljevina[10]. Njegov sin Bodin proširuje državu pripajanjem Raške, Bosne iZahumlja, a krajem veka u svojoj prestonici Skadru ugošćuje krstaše I krstaškog pohoda predvođeneRejmondom Tuluškim. Nakon njegove smrti, oko 1101. godine, Zetu počinju da potresaju unutrašnje razmirice među Vojislavljevićima što dovodi do njenog slabljenja i gubitka kraljevske krune. Završni čin vladavine dinastije Vojislavljevića se odigrava tokom 80-tih godina 12. veka, kada ih raški veliki županStefan Nemanja potiskuje kao vizantijske vazale iz Zete i oko 1186. godine celokupnu Zetu pripaja svojoj državi i daje je na upravu svom najstarijem sinu Vukanu.
Nakon Nemanjinog povlačenja 1196. i predaje vlasti srednjem sinu Stefanu, Vukan počinje da vodi aktivnu politiku sa ciljem preuzimanja vlasti u Raškoj, što mu na kratko i uspeva početkom 13. veka, ali po cenu stupanja u vazalne odnose sa kraljevinom Ugarskom čiji vladari od tada u svojoj tituli nose i titulu kralj Srbije. Bez obzira na to, on je vratio Zeti kraljevsku titulu, tako da su i on,kao i njegov sin i naslednik Đorđe upravljali njome sa titulom kralja, do početka 40-tih godina 13. veka. Međutim, tokom vladavine Uroša I, ukida se nasledno upravljanje Zetom i drugim oblastima kraljevine Srbije, a upravu nad oblastima je dodeljivao sam kralj. Tokom ovog perioda, na prostoru Crne Gore podižu se značajni manastiri: Sveti Petar u Bijelom Polju (u kome je pisano Miroslavljevo jevanđelje), Đurđevi Stupovi u Beranama, Moračai drugi, a u pisanim izvorima se po prvi put javlja njeno današnje ime Crna Gora.
Posle Dragutinovog zbacivanja Uroša 1276. godine, Zetom upravlja njegova majka i Uroševa supruga Jelena do svoje smrti 1314. godine. Za vladavine kralja Milutina ona predstavlja posed koji je dodeljivan na upravu prestolonasledniku tzv. mladom kralju, ali i baza nezadovoljne vlastele tj. oslonac za buduće pobune sinova prestolonaslednika protiv svojih očeva na vlasti. Milutinov sin Stefan je 1314. godine podigao neuspešnu pobunu protiv oca u Zeti, a četvrt veka kasnije (1331), njegov sin Dušan iz Zete podiže pobunu u kojoj zbacuje oca i preuzima vlast. Tokom njegove vladavine, srpska država se udvostručuje i biva uzdignuta na rang carevine, a uprava nad Zetom biva dodeljena porodici Balšića.
Nakon Dušanove smrti i početka raspada Srpskog carstva, Balšići počinju da vode samostalnu politiku u odnosu na njegovog naslednika cara Uroša. Oni su se srodničkim vezama povezali sa Mrnjavčevićima iHrebeljanovićima, da bi sa početkom Otomanske najezde pokušali da se suprotstave osvajačima, kako oružjem, tako i ustupanjem primorskih gradova Mlečanima (Skadar, Drivast i drugi) 1396 godine. Poslednji Balšić, Balša III je vodio dugotrajne neuspešne ratove sa Mletačkom republikom da bi povratio primorske gradove. Pred svoju smrt svoje posede predaje svom ujaku despotu Stefanu Lazareviću koji nastavlja borbe sa Mlečanima oko zetskog primorja. Njegov naslednik Đurađ nastavlja sa pokušajima da diplomatskim putem sklopi mir sa Mlečanima, ali sa prvim padom despotovine 1439. godine svi njegovi pokušaji padaju u vodu, a Mlečani do 1443. godine ovladavaju Donjom Zetom i celim primorjem.
Krajem 14. veka, kao protivnici Balšića u Zeti, javljaju se Crnojevići. Sa širenjem mletačkih poseda sredinom XV veka i nadiranjem Osmanlija, njihov predstavnik Stefan postaje 1451. godine mletački vazal i od njihove strane biva priznat za gospodara Zete. Njegov sin Ivan pokušao je da očuva vlast između Mlečana i Osmanlija, ali su 1479. godine celokupnu njegovu državu osvajile Osmanlije, a on je sa porodicom pobegao u Mletačku republiku. Nakon smrti sultana Mehmeda II, on se vratio u Crnu Goru i uspeo da obnovi svoju vlast u njoj. Tokom njegove vladavine prestonica Crne Gore preneta je iz Žabljaka na Cetinje, na kome je on osnovao veliki manastir. Za vladavine njegovih sinova (Đurđa i Stefana), Crna Gora će 1499. godine i definitivno pasti u otomanske ruke. Značaj porodice Crnojevića i njihove vladavine, leži i u činjenici da su oni na Cetinju, u sklopu manastira, osnovali prvu ćiriličnu štampariju (Đurađ je 1492.godine kupio u Veneciji štamparsku presu) na ovim prostorima¹, koja je 4. januara 1494. godine odštampala svoju prvu knjigu „Oktoih“.
¹Prva slovenska ćirilična štamparija je otpočela sa radom 1491. u Krakovu
Turska vladavina
Osmanlije su pripojili Crnu Goru Skadarskom sandžaku. Crna Gora je kratko vreme postojala kao poseban sandžak od 1514. do 1528. i ponovo neko vreme između 1597. i 1614.
U 16. veku Crna Gora je dobila specijalnu i jedinstvenu autonomiju u okviru Osmanlijskog carstva: lokalna plemena su bila oslobođena mnogih obaveza zbog takve autonomije. I pored svega toga, Crnogorci nisu hteli da prihvate otomansku vlast i u 17. veku su podigli brojne bune. Crna Gora je postala teokratska država na čijem su čelu bile vladike Srpske pravoslavne crkve, a koja je svoj procvat doživela za vreme vladika iz redova porodice Petrović-Njegoš. Mletačka republika je uvela zvanje guvernadura koji je je u njeno ime mešao u crnogorsku politiku.
Plemenska samostalnost i anarhija je bila najveća smetnja razvijanju centralne vlasti u Crnoj Gori. Šćepan Mali, koji se predstavljao kao zbačeni ruski car Petar III, je za kratko razdvojio svetovnu od crkvene vlasti, delimično suzbio plemensku neslogu i učvrstio centralnu vlast. Vladika Petar I Petrović Njegoš je kletvamabezuspešno pokušavao da izmiri crnogorska plemena. Za vreme njegove vladavine, Crnogorci su 1796. porazili skadarskog pašu Mahmud-pašu Bušatliju na Martinićima i Krusima. Nakon pada Mletačke republike pod vlast Napoleonove Francuske, vladika Petar I je uspeo da od Francuza preotme Boku kotorsku, ali je ona Bečkim kongresom dodeljena Austriji. Takođe je pokušao da ujedini Crnu Goru saustaničkom Srbijom, ali do toga nije došlo. Ipak, za vreme njegove vladavine Crnoj Gori su pripojena Brda.
Njegov naslednik vladika Petar II Petrović Njegoš je dalje radio na ojačavanju centralne vlasti i ukinuo je 1832. zvanje guvernadura pošto je Austrija, koja je nasledila Mletačku republiku, počela da se meša u unutrašnje stvari Crne Gore. Vladika Petar II nije imao uspeha u spoljnoj politici. Hercegovački paša Ali-paša Rizvanbegović je porazio Crnogorce na Grahovu 1836. Crnogorci su se osvetili pobedom u bici na Mljetičku 1840, ali su i dalje morali da plaćaju harač Turcima. Petar II je morao Austriji da preda manastire Maine i Stanjeviće, a skadarski paša je 1843. preoteo ostrva Vranjinu i Lesendru.
Crna Gora se iz teokratske države transformisala u svetovnu za vreme vladavine Danila Petrovića koji je 1852. proglašen za kneza. Knez Danilo se odmah na početku svoje svetovne vlasti suočio sa mogućnošću okupacije Crne Gore od strane turske vojske pod zapovedništvom Omer-paše Latasa. Crnu Goru su od pokoravanja spasile diplomatske akcije Austrije i Rusije. Pošto su Crnogorci pružali pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je ponovo naredila bosanskom veziru da napadne Crnu Goru, ali su Turci poraženi u bici na Grahovcu 1858. Posle ove bitke je izvršeno proširenje i razgraničenje Crne Gore sa Turskom, ali je Crna Gora i dalje ostala međunarodno nepriznata država. Knez Danilo je donošenjem Danilovog zakonika ojačao svoju vlast. Ubijen u Kotoru 1860. a nasledio ga je sinovac Nikola I Petrović.
Nezavisna Crna Gora
.png)
Kako je Crna Gora i dalje pružala pomoć hercegovačkim ustanicima, Porta je 1862. ponovo poslala Omer-pašu Latasa da pokori Crnu Goru. Crnu Goru od kapitulacije je ponovo spasila diplomatska akcija Rusije. Knez Nikola I je više uspeha imao u ratu 1875. nakon novog ustanka u Hercegovini. Za razliku od Srbije, Crna Gora je imala više uspeha i odnela pobede na Vučjem Dolu i Fundini. Berlinskim kongresom teritorija Crne Gore je udvostručena i priznata joj je nezavisnost.
Posle rata usledila je modernizacija države, što je kulmirialo donošenjem prvog ustava 1905. kojom je Crna Gora definisana kao ustavna monarhija, ali je praktično svu vlast zadržao knez Nikola. Ovaj period je obeležio sukob imeđu kraljevih protivnika okupljenih u Klub Narodne stranke koji su se borili za ograničavanje kraljeve vlasti i bezuslovnu uniju sa Srbijom i manjinskih kraljevih pristalica okupljenih u Pravu narodnu stranku.
Crna Gora je kao ruski saveznik učestvovala u Rusko-japanskom ratu 1904-1905. Međutim usled velike geografske udaljenosti, učešće Crne Gore je bilo samo simbolično, jer je time iskazivala svoju zahvalnost Rusiji zbog pomoći u ratu protiv Turske. Crnogorski vojnici su se nalazili u neznatnom broju u vojnim jedinicama ruske vojske.
Knez Nikola je na 50. godišnjicu svoje vladavine proglasio Crnu Goru kraljevinom, a sebe njenim prvim (i jedinim) kraljem.
U Prvom balkanskom ratu 1912-1913. Crna Gora je bila u savezu sa Srbijom, Grčkom i Bugarskom protiv Otomanskog carstva. Crna Gora je morala da prepusti osvojeni Skadar novoosnovanoj Albaniji, ali je sa Srbijom uspostavila zajedničku granicu u Sandžaku i Metohiji.
U Prvom svetskom ratu Crna Gora uz Srbiju protiv Centralnih sila. Crnogorska vojska je štitila povlačenje srpske vojske kroz Albaniju, ali je i ona sama kapitulirala 1916, a kralj Nikola je pobegao iz zemlje. Godine 1918. saveznici Crne Gore su oslobodili Crnu Goru. Na osnovu odlukePodgoričke skupštine, teritorija Crne Gore je prisajedinjena Srbiji.
Jugoslovenske države
Zelenaši, odnosno pristalice kralja Nikole i protivnici ujedinjenja sa Srbijom koji se nisu slagali sa odlukama Podgoričke skupštine, podigli su 7. januara 1919. pobunu. Pobuna je rezultirala gerilskim ratom koji je potrajao sve do 1926. godine. Teritorija Crne Gore je zvanično postala Zetska oblast Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a 1929. je reorganizovana u veću Zetsku banovinu Kraljevine Jugoslavije.
U Drugom svetskom ratu Kraljevinu Jugoslaviju su 1941. napale sile Osovine i 12. jula 1941. osnovale marionetsku Nezavisnu Državu Crnu Gorupod italijanskim protektoratom na čelu sa Sekulom Drljevićem. Već sutradan u Crnoj Gori je izbio Trinaestojulski ustanak pod vođstvom KPJ. Ustanak je ugušen do polovine avgusta 1941. U ukupno 72 bombardovanja Podgorice tokom rata poginulo je oko 400 civila, 100 četnika i 700 Nemaca. Grad je uništen do temelja.[11]. Američka avijacija je najteže bombardovala Podgoricu 5. maja 1944, a britanska 6. novembra iste godine. Partizani su 1944. uspeli da oslobode Crnu Goru, koja je posle rata postala jedna od šest republika FNRJ sa sedištem u ponovo izgrađenom Titogradu (bivšoj Podgorici).
Nakon Antibirokratske revolucije krajem 1988. i početkom 1989. na vlast u Crnoj Gori došli su Momir Bulatović, Milo Đukanović i Svetozar Marović, koji su zastupali politiku Slobodana Miloševića u Crnoj Gori. Posle uvođenja višestranačja u SFRJ, pobedu na prvim izborima u Crnoj Gori odnela je Demokratska partija socijalista (reformisani Savez komunista Crne Gore), predsednik Crne Gore je postao Momir Bulatović, dok je Milo Đukanović postao premijer.
Posle raspada SFRJ, građani Crne Gore su na referendumu iz 1992. podržali njen ostanak u federaciji sa Srbijom. Novoj državi su 1992. zbog svoje uloge u ratovima u bivšoj Jugoslaviji bile uvedene ekonomskesankcije i prošla je kroz period hiperinflacije 1993-1994.
Đukanović je 1996. počeo da se distancira od politike Slobodana Miloševića i došao je u sukob sa svojim partijskim kolegom, predsednikom Crne Gore Momirom Bulatovićem. Obojica su se kao predstavnici DPS kandidovali za mesto predsednika Crne Gore na izborima 1997. na kojima je tesnu pobedu odneo Đukanović. Pored poraza na izborima, Bulatovićeva frakcija je poražena i u DPS-u, pa je Bulatović osnovao novu stranku — Socijalističku narodnu partiju.
Crna Gora je u manjoj meri od Srbije bila izložena udarima NATO pakta, tokom bombardovanja SRJ. U Crnoj Gori je 6. novembra 1999. uvedenanemačka marka kao zvanična valuta, prvo uporedo sa jugoslovenskim dinarom, a kasnije kao jedina zvanična valuta.
Posle 2000. godine, se Đukanović otvoreno počeo zalagati za nezavisnot Crne Gore. Savezna Republika Jugoslavija je 2003. reorganizovana uDržavnu zajednicu Srbija i Crna Gora, uz mogućnost da se nakon tri godine raspiše referendum o nezavisnosti. Na referendumu 21. maja 2006., većina se izjasnila za opciju nezavisne Crne Gore. Nezavisnost Crne Gore je proglašena 3. juna 2006.
Politika
Crna Gora je definisana kao građanska, demokratska, ekološka i država socijalne pravede, zasnovana na vladavini prava. Važeći ustav Crne Gore je donet 22. oktobra 2007.
Predsednik Crne Gore se bira na period od 5 godina putem neposrednih izbora. Prema Ustavu Crne Gore, predsednik predstavlja državu u svojoj zemlji i inostranstvu, proglašava zakone, raspisuje parlamentarne izbore, predlaže kandidate za premijera, predsednika i sudije Ustavnog suda skupštini Crne Gore, predlaže skupštini raspisivanje referenduma, odobrava amnestiju za kriminalna dela, dodeljuje odlikovanja i nagrade i izvršava ostale dužnosti propisane ustavom. Predsednik je takođe član Vrhovnog saveta odbrane. Trenutni predsednik Crne Gore je Filip Vujanović.
Sadašnju vladu Crne Gore čine premijer, potpredsednici vlade i ministri. Milo Đukanović je sadašnji predsednik vlade Crne Gore. Vladajuća stranka u Crnoj Gori od uvođenja višestranačja je Demokratska partija socijalista Crne Gore, u koaliciji sa mnogo manjom Socijaldemokratskom partijom Crne Gore.
Skupština Crne Gore donosi sve zakone u Crnoj Gori, usvaja međunarodne sporazume, bira premijera, ministre i sudije, usvaja budžet i vrši druge dužnosti propisane ustavom. Skupština može izglasati nepoverenje vladi prostom većinom. Jedan poslanik predstavlja oko 6.000 glasača. U Skupštinu se bira 81 poslanik. Poslednji parlamentarni izbori u Crnoj Gori održani su 10. septembra 2006, a sadašnji predsednik Skupštine Crne Gore je Ranko Krivokapić.
Trenutni saziv Skupštine Crne Gore je odlazeći, trenutno traju izbori zakazani za 29. mart 2009. godine.
Državni simboli
Zastava Crne Gore je crvene boje, razmere 1:2, sa zlatnim obrubom, u razmeri 1:20, u sredini grb. Grb Crne gore je zlatni dvoglavi orao sa raširenim krilima, na glavama okrenutim jedna od druge stoji zlatna kruna sa krstom, na grudima na plavoj i zelenoj pozadini je zlatni lav u pokretu. Orao u kandžama dva predmeta, simbole duhovne i svjetovne vlasti, jedan u jednoj, drugi u drugoj kandži. Ovaj grb se radi na crvenoj pozadini. Himna Crne Gore je pesma Oj, svijetla majska zoro.
Vojska
Vojska Crne Gore je još uvek u procesu stvaranja nakon sticanja nezavisnosti. Vojsku Crne Gore čini oko 2100 pripadnika, a oprema i oficirski kadar su nasleđeni od Vojske Srbije i Crne Gore. Obavezno služenje vojnog roka je ukinuto 30. avgusta 2006. ukazom predsednika Filipa Vujanovića.
Crna Gora je zadržala celokupnu pomorsku silu Srbije i Crne Gore, ali je ona redukovana. Crne Gora ne planira da ima ratno vazduhoplovstvo koju bi činili mlazni avioni, već samo transportni i borbeni helikopteri.
Planovi Crne Gore su da ona postane deo NATO pakta i ona je trenutno članica programa Partnerstvo za mir.
Teritorijalna podela
Crna Gora je podeljena na 21 opštinu i dve gradske opštine (Golubovci i Tuzi), koje su deo opštine Podgorica.
U Crnoj Gori postoji 1256 naselja od kojih su 40 gradskog tipa.[12]
Gradovi
Najveći i glavni grad Crne Gore je Podgorica, dok je Cetinje prijestonica.
| Broj stanovnika na popisu 2003. | Opština | |
| Podgorica | 136.473 | Podgorica |
| Nikšić | 58.212 | Nikšić |
| Pljevlja | 21.377 | Pljevlja |
| Bijelo Polje | 15.883 | Bijelo Polje |
| Cetinje | 15.137 | Cetinje |
| Bar | 13.719 | Bar |
| Herceg Novi | 12.739 | Herceg Novi |
| Berane | 11.776 | Berane |
| Budva | 10.918 | Budva |
| Ulcinj | 10.828 | Ulcinj |
| Tivat | 9.467 | Tivat |
| Rožaje | 9.121 | Rožaje |
| Dobrota | 8.169 | Kotor |
| Danilovgrad | 5.208 | Danilovgrad |
| Mojkovac | 4.120 | Mojkovac |
Demografija
Prema popisu stanovništva iz 2003. u Crnoj Gori je živelo 620.145 stanovnika. Kada je poslednji popis obavljen, Crna Gora je bila građanska država. U međuvremenu je donešen novi ustav, koji za glavne etničke grupe priznaje: Crnogorce, Srbe, Bošnjake, Albance, Muslimane i Hrvate.
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Veroispovest
Po ustavu Crne Gore, sve verske organizacije imaju jednaka prava, a religijske organizacije su odvojene od države.
Većina građana Crne Gore je pravoslavne vere. Vernici Srpske pravoslavne crkve su okupljeni oko Mitropolije crnogorsko-primorske i Eparhije budimljansko-nikšićke. U Crnoj Gori deluje i Crnogorska pravoslavna crkva, koja sebe smatra naslednicom pravoslavne crkve koja je postojala do 1920. kada je pripojena ujedinjenoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Postoji i značajan broj sunitskih muslimana u državi koji imaju svoju Islamsku zajednicu Crne Gore. Katolički vernici su organizovane oko Barske nadbiskupije i Kotorske biskupije.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Jezik
Većina građana priča srpskim jezikom ijekavskog izgovora. Međutim, u zadnjih desetak godina počeo je da deluje pokret za nezavisnicrnogorski jezik, koji je u ustavu iz 2007. postao zvanični jezik Crne Gore. Pored ova dva jezika, priznati su još i albanski, bošnjački i hrvatski jezik.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Privreda
Najvažnija ruda bogastsva su rude boksita, željezne rude i uglja. Glavne industrijske delatnosti su prerada duvana, soli i aluminijuma.
Od ukupne površina Crne Gore (13812 -{km}-²), poljoprivredno zemljiste obuhvata 5165 -{km}-² (37,40%). Površina ukupnog obradivog zemljista je 1899 -{km}-² (13,75% od ukupne površine zemljišta u Crnoj Gori). Od poljoprivrednih kultura gaje se žitarice, krompir, duvan, vinova loza,agrumi, masline i smokve. [15]
Turizam je vrlo značajan za privredu Crne Gore.
Godine 1999, kao valuta je umesto jugoslovenskog dinara uvedena nemačka marka. Od 2002. evro je platežno sredstvo u Crnoj Gori.
Godine 2007. zaposleno je bilo 156.408 stanovnika, najviše u sekundarnom i tercijarnom sektoru.[16] Crna Gora je od 18. januara 2007. članicaSvetske banke i Međunarodnog monetarnog fonda.
Turizam
Crna Gora ima dobre uslove za razvoj svih vrsta turizma, pošto poseduje lepe plaže, planinski region na severu, bogatu kulturnu baštinu i dobro očuvanu prirodnu sredinu. Crna Gora je bila poznato turističko odmaralište tokom 1980ih, ali je zbog ratova vođenih u okolnim država tokom 1990ih njen imidž turističke destinacije je narušen. Crnogorski turizam nije počeo da se oporavlja do početka 2000ih, a od tada se znatno povećao broj turista i noćenja.
Skoro sve ekonomske aktivnosti Crne Gore usmerene su na razvoj turizma. Vlada Crne Gore je sebi za cilj postavila razvoj Crne Gore u elitnu turističku destinaciju. Neki od promblema koji trenutno otećavaju razvoj Crnogorskog turizma su neodgovarajuća infrastruktura, posebno drumska na severu zemlje, i problemi sa napajanjem vodom i električnom energijom na primorju. Bespravna gradnja je takođe značajam problem.
Poznate turističke destinacije u Crnoj Gori su:
- Sveti Stefan - nekada ribarsko selo, danas grad-hotel
- stari grad u Kotor - pod zaštitom Uneska
- Boka kotorska
- Budva
- Ulcinj i Ada Bojana
- manastir Ostrog
- Lovćen - nacionalni park na kom se nalazi mauzolej Petra II Petrovića Njegoša
- Cetinje - istorijska prestonica Crne Gore
- Durmitor
Saobraćaj
Republika Crna Gora je po svom položaju mediteranska i balkanska zemlja, pa je i glavni saobraćajni pravac u zemlji veza između luka na Jadranu i balkanske unutrašnjosti u zaleđu. Glavna teškoća zemlje je njen veoma izražen planinski karakter i neprohodnost, što je znatno doprinelo sporom razvoju saobraćaja u zemlji.
Ukupna dužina železničke mreže u Crnoj Gori je 250 -{km}-. U zemlji postoje dve železničke linije. Važnija je Bar-Podgorica-Bijelo Polje (Srbija) i deo je pruge Beograd-Bar. To je i jedina elektrificirana železnička linija u zemlji. Druga pruga je pruga Nikšić-Podgorica-Božaj (Albanija). Jedini železnički čvor je Podgorica.
Ukupna dužina puteva u Crnoj Gori je 5.277 -{km}-, od toga 1.729 -{km}- u čvrstoj podlozi (asfalt, beton). U zemlji nema autoputeva, mada postoje putevi i njihove deonice sa tri trake. Sa druge strane, posebnost Crne Gore je broj tunela i mostova na njenim putevima. Skoro, 2006. godine, otvoren tunel Sozina, koji je znatno skraćen put između jadranske obale i zaleđa. Takođe postoje planovi za izgradnju autoputa Beograd-Bar i most preko moreuza Verige u Boki kotorskoj.
Crna Gora je pomorska zemlja sa dugom pomorskom tradicijom. Bokelji i Boka kotorska dobar deo svoje istorije vezuju za more i pomorstvo. Kotor je bio staro pomorsko središte ovog dela Jadrana. Danas je luka sa najvećim značajem za privredu zemlje i privredu Srbije u zaleđu luka Bar. Takođe, postoji redovna pomorska linija feribotom Bar-Bari. Kotor, Tivat i Zelenika, svi u Boki, su manje luke.
Od slatkih voda (reke, jezera) plovno je Skadarsko jezero i njegova pritoka, Rijeka Crnojevića, oko ušća. Ovaj vid vodenog saobraćaja je slabo razvijen izvodi se najviše na vožnju manjim plovilima (čamci).
U Crnoj Gori postoje 2 aerodroma, aerodrom Podgorica i aerodrom Tivat. Prvi aerodrom je najvažniji u zemlji, dok je drugi važan za letnji turizam. Postoje i manji aerodromi na severu zemlje (Berane, Žabljak, Nikšić), ali oni nisu opremljeni za prihvat većih letelica i značajni su na nivou države.
Elektroprivreda
Proizvodnja električne energije u Crnoj Gori obavlja se u termoelektrani „Pljevlja“ i hidroelektranama „Mratinje“ i „Perućica“. Proizvodnja električne energije u 2007. godini bila je 2363 -{GWh}-.[17] Kapaciteti ovih elektrane ne zadovoljavaju potrebe Crne Gore pa je ona prinuđena uvoziti električnu energiju.
Zbog potreba planira se izgradnja još drugog bloka termoelektrane u Pljevljima, hidroelektrane na Komarnicii 4 hidroelektrane na Morači za dodatnih 407 GWh godišnje[18], kao i izgradnja minihidroelektrana na 43 vodotoka[19].
Kultura
Kultura Crne Gore je oblikovana raznovrsnošću uticaja kroz svoju istoriju. Uticaj pravoslavlja, slovenstva, centralne Evrope, islama i pomorske mediteranske kulture (iz delova Italije, poput Mletačke republike) bili su prisutni u poslednjih nekoliko vekova.
Crna Gora ima brojne značajne kulturne i istorijske spomenike, uključujući spomenike iz prereomanike,gotike i baroka. Crnogorsko primorje je poznato po svojim verskim spomenicina, uključujući katedralu svetog Tripuna u Kotoru, baziliku svetog Luke (staru više od 800 godina), crkvu Gospa od Škrpjela, manastir Savinu i ostale. Crnogorski srednjovekovni manastiri sadrže hiljade kvadratnih metara fresaka. Najpoznatiji pravoslavni manastiri u Crnoj Gori su: Cetinjski manastir, manastir Morača i manastir Ostrog.
Prvi književni radovi u ovom regionu su stari 10 vekova, a cetinjskiOktoih iz 1494. je prva štampana južnoslovenska knjiga.
Tradicionalni crnogorski narodni muzički instrument su gusle. Tradiocionalna narodna igra je oro, igra u kojoj igrači stoje u krugu naslonjeni jedni drugima na ramena dok jedan ili dvojica igrača stoje u sredini.
Podgorica i Cetinje su najvažniji centri kulture i umetnosti u državi. U Budvi se svakog leta održava umetnička manifestacija Budva-grad teatar. U Crnoj Gori se održavaju letnji festivali pop-muzike Pjesma Mediterana u Budvi i Sunčane skale u Herceg-Novom.
Obrazovanje
Obrazovanje dece počinje u predškolskim ustanovama ili osnovnim školama. Deca su upisuju u osnovne škole u 6. godini, a osnovno obrazovanje traje devet godina. Đaci dalje mogu nastaviti obrazovanje u srednjim školama, koje traju 3 ili 4 godine.
U Crnoj Gori deluje Univerzitet Crne Gore.
Kuhinja
Crnogorska kuhinja je rezultat geografskog položaja Crne Gore i njene duge istorije.
Italijanski uticaj na tradicionalna jela u kontinentalnom delu Crne Gore i njenoj jadranskoj obali je vidljiv u načinu pripremanju hleba, mesa, sira,vina i alkoholnih pića, supa i čorbi, palente, punjene paprike, ćufti, priganica, raštana itd.
Drugi veliki uticaj potiče sa Levanta i iz Turske ogleda se u pripremanju sarme, musake, pilava, pita, bureka, ćevapa, kebaba, baklave, itd.Mađarska jela gulaš, sataraš i đuveč su takođe česta. Uticaj kontinentalne Evrope je najviše traga ostavio na pripremanje dezerata: krofni,džemova, brojnih vrsta biskvita i kolača.
Crnogorska kuhinja zavisi od geografskog položaja, pošto se jela koja se služe na primorju razlikuju od jela u severnim brdskim predelima. Na primorju je velik uticaj mediteranske kuhinje, sa uobičajenim jelima od morskih plodova (ribe, hobotnice, škampe i lignje).
Od crnogorskih jela poznata je njeguška pršuta. Poznate sorte vina iz Crne Gore su vranac (crno vino) i krstač (belo vino).
Sport
Crnogorski olimpijski komitet je jula 2007. primljen u članstvo Međunarodnog olimpijskog komiteta, a Crna Gora se kao samostalna država prvi put pojavila na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu .
Vaterpolo je jedan od najpopularnijih sportova u državi. Crna Gora je osvojila Evropsko prvenstvo 2008. uMalagi na svom prvom učešću od razdvajanja Srbije i Crne Gore. Crnogorsku prvu ligu u vaterpolu čine šest klubova: VK Primorac Kotor (prvaci Crne Gore 2007. i 2008), VK Jadran Herceg Novi (prvak Srbije i Crne Gore 2006), VK Budvanska rivijera Budva, VK Prčanj, VK Bijela i VK Kotor.
Prva liga Crne Gore u fudbalu je najviše fudbalsko takmičenje u Crnoj Gori, u organizaciji Fudbalskog saveza Crne Gore. Liga je nastala 2006/07. posle referenduma o osamostaljenju Crne Gore. Do tada, crnogorski klubovi su igrali u jedinstvenoj ligi Srbije i Crne Gore. U prvoj ligi Crne Gore, takmiči se 12 klubova, a prvaci u prve dve sezone bili su FK Zeta Golubovci i FK Budućnost Podgorica.
Od ostalih sportova popularni su košarka i rukomet.
Najpoznatiji sportisti iz Crne Gore su fudbaleri Dejan Savićević i Predrag Mijatović, košarkaš Žarko Paspalj, vaterpolisti Milorad Krivokapić iVeljko Uskoković, rukometaš Petar Kapisoda i kik-bokser Ivan Strugar.
Ekologija
Crna Gora je prva zemlja koja je međunarodno priznata za ekološku državu kada je Skupština Crne Gore 20. septembra 1991. na Žabljaku donela „Deklaraciju o ekološkoj državi Crnoj Gori“. Stavka o Crnoj Gori kao ekolškoj državi uneta je i u Ustav Crne Gore iz 1992. godine.
Na teritoriji Crne Gore postoji 4 nacionalna parka: Durmitor, Biogradska gora, Skadarsko jezeroi Lovćen.
Praznici
| Datum | Naziv | Napomene |
|---|---|---|
| 1. januar | Nova godina | |
| 7. januar | pravoslavni Božić | |
| 14. januar | pravoslavna Nova godina | nije neradni dan |
| Veliki petak | ||
| Vaskrs | ||
| Veliki ponedeljak | ||
| 1. maj | Praznik rada | |
| 9. maj | Dan pobede | |
| 21. maj | Dan nezavisnosti | |
| 13. jul | Dan državnosti |
